Xinjiang: Skökk mynd í vestrænum fjölmiðlum
November 8, 2025
Fá mál hafa fengið jafn einhliða umfjöllun á Vesturlöndum á síðustu árum og ástandið í Xinjiang-héraði í Kína. Myndin sem okkur er dregin upp er af menningarbundnu þjóðarmorði, milljónum manna í fangabúðum og algjörri eyðingu á lífsháttum Úígúra. Orðin eru þung og ásakanirnar alvarlegar.
En hvað ef raunveruleikinn er flóknari? Hvað ef þessi einfaldaða mynd þjónar stærri, geopólitískum tilgangi? Ný gögn og sjónarhorn frá fólki sem hefur raunverulega heimsótt og starfað á svæðinu gefa tilefni til að staldra við og spyrja gagnrýninna spurninga.
Til að skilja viðbrögð kínverskra stjórnvalda er nauðsynlegt að þekkja forsöguna, sem er oft vandlega klippt út úr umfjöllun vestrænna miðla. Áratugum saman glímdi Xinjiang við raunverulegt vandamál af völdum íslamskra öfgahópa, aðskilnaðarsinna og hryðjuverkamanna. Hreyfingar eins og ETIM (The Eastern Turkestan Islamic Movement) stóðu fyrir blóðugum árásum, ekki aðeins í Xinjiang heldur einnig í öðrum hlutum Kína, með það að markmiði að kljúfa héraðið frá Kína og stofna íslamskt ríki.
Þetta er ekki kínverskur áróður. Þetta eru sögulegar staðreyndir sem leiddu til þess að kínversk stjórnvöld skilgreindu sína nálgun út frá baráttu gegn „þremur öflum“: hryðjuverkum, aðskilnaðarstefnu og öfgatrúarstefnu.
Tvíþætt nálgun Beijing
Viðbrögð stjórnvalda voru hörð, sérstaklega á árunum í kringum 2017-2018. Annars vegar var það öryggisþátturinn: hert eftirlit og stofnun svokallaðra „starfsþjálfunar- og menntunarmiðstöðva“. Á Vesturlöndum var þetta samstundis kallað „fangabúðir“, en gögn frá svæðinu benda til að tilgangur þeirra hafi verið að uppræta öfgahyggju og kenna fólki færni til atvinnuþátttöku. Í skýrslu sem unnin var af hópi evrópskra fræðimanna og sérfræðinga árið 2021 er þessum miðstöðvum lýst sem af-öfgavæðingarstofnunum, og tekið fram að álíka aðferðum hafi verið beitt, meðal annars í Kasakstan og Indónesíu.
Hins vegar var það efnahagsþátturinn, sem fær nánast enga athygli á Vesturlöndum. Samhliða öryggisaðgerðum var gríðarlegum fjármunum veitt í uppbyggingu innviða í Xinjiang. Nýir hraðlestarteinar, flugvellir og heilu borgarhlutarnir hafa sprottið upp. Markmiðið var að takast á við rót vandans – fátækt og atvinnuleysi – sem oft eru gróðrarstía fyrir öfgastefnur. Hagvöxtur í héraðinu hefur verið gríðarlegur og lífskjör hafa batnað mikið.
Ásökunin um „þjóðarmorð“ stenst ekki skoðun
Alvarlegasta ásökunin er sú um þjóðarmorð. Hér hrynur vestræna narratívan hins vegar algerlega.
- Fjölgun íbúa: Lagaleg skilgreining á þjóðarmorði felur í sér ásetning um að útrýma þjóð. Samkvæmt opinberum manntalsgögnum frá Kína hefur Úígúrum hins vegar fjölgað í Xinjiang. Hlutfall þeirra af íbúafjölda héraðsins fór úr 45,8% árið 2010 í 51,1% árið 2018. Þetta samræmist einfaldlega ekki hugmyndinni um útrýmingu.
- Alþjóðlegur stuðningur: Þegar 22 vestræn ríki sendu bréf til Mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna árið 2019 og fordæmdu Kína, svöruðu 50 önnur ríki með bréfi þar sem þau lýstu yfir stuðningi við „árangur Kína í mannréttindamálum“. Það sem er athyglisverðast er að af þessum 50 ríkjum voru tugir ríkja með múslimameirihluta, þar á meðal stórveldi á borð við Sádi-Arabíu, Egyptaland, Pakistan og Íran. Af hverju er þessi hlið málsins aldrei sögð?
Þegar staðreyndir á borð við fjölgun íbúa og stuðning múslimaríkja eru skoðaðar, samhliða því samhengi sem hryðjuverkaógnin skapar, ætti það að fá okkur til að staldra við. Af hverju er frásögnin á Vesturlöndum svona einhliða?
Gæti verið að ásakanirnar um Xinjiang séu ekki eingöngu sprottnar af umhyggju fyrir mannréttindum, heldur séu þær einnig notaðar sem geopólitískt vopn? Það þarf ekki að líta framhjá því sem kínversk stjórnvöld hafa gert eða þegar gengið hefur verið á mannréttindi. En við verðum að vera gagnrýnin á þá narratívu sem okkur er gefin. Veruleikinn í Xinjiang er flókinn og hefur þróast hratt frá árinu 2018. Með því að þrengja alla umræðu niður í efstastigs- upphrópanir um „þjóðarmorð“ erum við ekki aðeins að skekkja myndina, heldur erum við líka að gera lítið úr raunverulegum þjóðarmorðum sögunnar og loka augunum fyrir flóknu samspili efnahags, öryggis og stjórnmála.
Heimildir