Vaxtatækið virkar seint & illa - jafnvel öfugt

Kenningin um vaxtahækkanir

• Seðlabanki hækkar vexti.
• Bankar og lánastofnanir fylgja á eftir.
• Lán verða dýrari.
• Fjárfestingum og verkefnum fækkar.
• Fyrirtæki draga úr launahækkunum eða segja upp fólki.
• Hagkerfið "kólnar".
• Fólk hefur minna á milli handanna.
• Neysla dregst saman.
• Seljendur neyðast til að lækka verð til að halda í viðskipti.
• Verðbólga mælist minni, sem er markmið Seðlabankans.

Gallar og vandamál vaxtatækisins

• Bein áhrif til hækkunar:

  • Vextir þurfa að hækka mjög mikið til að hafa áhrif á eftirspurn.
  • Kostnaður sem tekur mið af vöxtum (t.d. byggingarkostnaður) hækkar strax.
  • Þessi kostnaðaraukning vegur þyngra og kemur fram fyrr en samdráttur í eftirspurn.
  • Áhrifin núllast því út.

• Framboðshömlur:

  • Vaxtahækkanir hægja á eða stöðva verkefni.
  • Framboð minnkar, t.d. á húsnæði.
  • Minna framboð á húsnæði kemur í veg fyrir verðlækkanir og fækkar leiguíbúðum.
  • Metnaður í uppbyggingu (t.d. hjá leigufélagi) minnkar vegna vaxtakostnaðar.

• Séríslenskur vandi (verðtrygging):

  • Þegar óverðtryggð lánaskilyrði þrengjast, flýr fólk yfir í verðtryggð lán.
  • Verðtryggð lán halda fjármagnsflæði gangandi frá bönkum.
  • Þetta flæði heldur uppi eignaverði, sem annars ætti að lækka.
  • Eftirspurn verður þrjóskari en ella.
  • Þrátt fyrir ábendingar hagfræðinga í mörg ár er verðtrygging enn leyfð.

• Nýtt fjármagn í umferð:

  • Hærri vextir auka vaxtagreiðslur ríkissjóðs af skuldum sínum.
  • Þessar greiðslur verða að vaxtatekjum hjá þeim sem eiga ríkisskuldabréf.
  • Þetta skapar nýtt fjármagn í hagkerfinu sem vinnur gegn "kælingunni".

Aðrar lausnir í boði

• Þrenging lánaskilyrða:

  • Takmarka beint nýtt fjármagn sem þrýstir upp eignaverði.
  • Seðlabankinn notar þetta nú þegar, en mætti gera mun meira.

• Útfösun verðtryggingar:

  • Tímabært er að afnema verðtryggingu alfarið.
  • Seðlabankinn ætti að geta tekið þá ákvörðun sjálfur.

• Örvun framboðshliðar:

  • Einblína á að leysa vöruskort frekar en að draga bara úr eftirspurn.
  • Ríki, stéttarfélög og lífeyrissjóðir geta gert meira til að tryggja framboð á íbúðum.
  • Nota umfangsmeiri búsetu-úrræði til að halda verði niðri.

• Markaðseftirlit og verðstýring:

  • Hafna þeirri hugmynd að markaðir virki best án afskipta.
  • Markaður án eftirlits er eins og fótbolti án dómara.
  • Koma á tækjum eins og "leigubremsu".
  • Efla samkeppniseftirlit, neytendavernd og eftirlit með samráði.
  • Þetta er besta lyfið við þrálátri og víðtækri verðbólgu.