Evrópusambandið, sjálfstæð viðskiptastefna og baráttan við verðbólgu

Umræðan um stöðu Íslands gagnvart Evrópusambandinu einkennist oftar en ekki af tilfinningarökum fremur en köldu efnahagslegu mati. Nýlegar ákvarðanir ESB annars vegar og sjálfstæð viðskiptastefna Íslands hins vegar varpa ljósi á beina hagsmuni íslenskra heimila í baráttunni við verðbólgu. Á meðan Evrópusambandið hefur gripið til þess ráðs að hækka tolla á kínverska rafbíla verulega – allt að 45% refsitolla næstu fimm árin til að vernda eigin bíliðnað – nýtur Ísland góðs af fríverslunarsamningi við Kína frá árinu 2013.

Sá samningur tryggir að íslenskir neytendur geta flutt inn kínverska rafbíla án þeirra refsitolla sem neytendur á meginlandi Evrópu þurfa nú að greiða. Til samanburðar mun tollastefna ESB leiða til verulegrar verðhækkunar fyrir evrópska neytendur, eða sem nemur þúsundum evra á dæmigerðum fólksbíl. Þegar haft er í huga að framleiðsluverð kínverskra rafbíla er talið 20 til 40 prósentum lægra en á sambærilegum bílum innan ESB, skapar þetta Íslandi samkeppnisforskot. Það skiptir máli fyrir Ísland að geta nýtt sér hagstæðustu verðin á heimsmarkaði. Bílar eru stór hluti af vöruinnflutningi þjóðarinnar, og voru bílar t.d. næstverðmætasta einstaka innflutningsvaran árið 2023 (á eftir innfluttu eldsneyti).

Kerfislega mikilvæg verð og áhrif á heimilin

Þessi verðmunur er ekki aðeins spurning um bílakaup heldur snertir hann kjarna verðbólgunnar og kjarajöfnuðar. Hér er vert að líta til nýlegra rannsókna hagfræðingsins Isabellu Weber, en hún hefur sýnt fram á mikilvægi þess sem hún kallar „kerfislega mikilvæg verð“ (e. systemically significant prices). Rannsóknir hennar sýna svart á hvítu að verðhækkanir á nauðsynjum, einkum orku og samgöngum, virka sem tekjudreifingaráfall sem eykur ójöfnuð. Tekjulægri heimili verja hlutfallslega mun stærri hluta ráðstöfunartekna sinna í rekstur bifreiðar og eldsneyti en þau efnameiri.

Þegar Evrópusambandið leggur tolla á ódýra rafbíla er því ekki einungis verið að vernda evrópskan iðnað, heldur er verið að loka á leið almennings til að lækka sinn helsta útgjaldalið. Með því að nýta sjálfstæði okkar til að flytja inn ódýrari rafbíla frá Kína erum við því í raun að beita markvissri kjarabótastefnu. Við lækkum kostnað við kerfislega mikilvæga þætti í rekstri heimilanna, sem vegur þyngra í vösum venjulegs fólks en almennar verðbólgutölur gefa oft til kynna. Hraðari rafvæðing dregur jafnframt úr þörfinni fyrir innflutt jarðefnaeldsneyti, sem sparar gjaldeyri, styrkir krónuna og vinnur þannig enn frekar gegn verðbólgu.

Tvíeggjað sverð frelsisins: Kostir og gallar

Að sjálfsögðu fylgja því bæði kostir og gallar að standa utan tollabandalags. Frelsið til að gera eigin samninga þýðir að við njótum ekki sjálfkrafa verndar ESB þegar hagsmunir rekast á. Nýlegar verndaraðgerðir sambandsins gagnvart kísilmálmi eru dæmi um þetta, þar sem ESB setti kvóta á innflutning frá Íslandi til að vernda eigin framleiðendur. Það er fórnarkostnaður sem við verðum að horfast í augu við; íslenskir framleiðendur geta lent í mótvindi þegar stórveldið á meginlandinu bregst við samkeppni.

Hins vegar verður að setja hlutina í samhengi. Áhrif þessara aðgerða á íslenskan þjóðarbúskap eru takmörkuð í stóra myndinni og hafa hingað til ekki bitið harkalega. Þegar dæmið er reiknað til enda vegur ávinningur almennings mun þyngra. Annars vegar stöndum við frammi fyrir mögulegum tæknilegum hindrunum fyrir afmarkaðan iðnað, en hins vegar blasir við gríðarlegur ávinningur fyrir öll heimili landsins.

Niðurstaða: Hagsmunir heimilanna í fyrirrúmi

Þegar valið stendur á milli þess að verja evrópskan bílaiðnað með hærra vöruverði eða að tryggja íslenskum heimilum aðgang að ódýrari orkuskiptum, liggur niðurstaðan í augum uppi. Sjálfstæð viðskiptastefna Íslands gerir okkur kleift að velja hagkvæmustu leiðina. Við þurfum ekki að taka þátt í viðskiptastríði sem hækkar verðlag og veikir kaupmátt. Með því að halda fullveldi okkar getum við vegið og metið kosti og galla hverju sinni, en í þessu tilviki er ljóst að hagsmunir heimilanna og baráttan við verðbólgu eiga að vega þyngst.